Analiza matematyczna 2/Wykład 2: Ciągi w przestrzeniach metrycznych

Ciągi w przestrzeniach metrycznych

Stefan Banach (1892-1945)
Zobacz biografię

W wykładzie tym wprowadzamy pojęcie ciągu w dowolnej przestrzeni metrycznej. Definiujemy granicę ciągu w przestrzeni metrycznej i przedstawiamy jej własności. Wprowadzamy pojęcie ciągu Cauchy'ego i zupełności. Dowodzimy twierdzenie Banacha o punkcie stałym i twierdzenie Cantora dla przestrzeni zupełnych. Wprowadzamy pojęcie ciągowej zwartości i charakteryzujemy zbiory zwarte w przestrzeni euklidesowej. Jako materiał nadobowiązkowy omawiamy ciągłość funkcji między przestrzeniami metrycznymi. Dowodzimy pewnego warunku równoważnego ciągłości funkcji oraz tak zwaną własność Darboux. Wprowadzamy pojęcie jednostajną ciągłość funkcji.

Ciąg i granica

Wyobraźmy sobie dwóch ludzi na kuli ziemskiej: jednego człowieka na biegunie północnym, a drugiego na biegunie południowym. Jaka jest ich odległość? Jeśli potraktujemy tych ludzi jako dwa punkty przestrzeni ${\mathbb{ℝ}}^3$, to ich odległość będzie równa średnicy Ziemi (czyli około $12732$ kilometry). Ale każdy odpowie, że odległość tych ludzi równa jest połowie obwodu Ziemi (czyli około $20000$ kilometrów). Odległość jaką w tej chwili podajemy nie jest zatem odległością w ${\mathbb{ℝ}}^N$, lecz w zupełnie innej przestrzeni jaką jest powierzchnia kuli. Tak więc na co dzień spotykamy się także z przestrzeniami metrycznymi innymi niż ${\mathbb{ℝ}}^N$.

Definicja 2.1. [ciąg]

Niech $X\ne \mathrm{\varnothing }$ będzie dowolnym zbiorem. Ciągiem o wyrazach w zbiorze $X$ nazywamy dowolną funkcję $f:\mathbb{\mathbb{N}}⟶X.$
Ciąg ten oznaczamy

$\{x_n{\}}_{n\in \mathbb{\mathbb{N}}}\subseteq X,\{x_n{\}}_{n=1}^{\mathrm{\infty }}\subseteq X,\{x_n\}\subseteq X,$  lub  $x_1,x_2,\dots ,$
gdzie Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \quad\displaystyle f(n) \ =\ x_n \qquad\forall\ n\in\mathbb{N}. }

<flashwrap>file=AM2.M02.W.R01.swf|size=small</flashwrap> <div.thumbcaption>AM2.M02.W.R01

<flashwrap>file=AM2.M02.W.R02.swf|size=small</flashwrap> <div.thumbcaption>AM2.M02.W.R02

Definicja 2.2. [granica ciągu]

Niech $(X,d)$ będzie przestrzenią metryczną, $\{x_n\}\subseteq X$ ciągiem oraz $g\in X.$
Mówimy, że $g$ jest granicą ciągu $\{x_n\}$ w metryce $d,$ jeśli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall \varepsilon>0\ \exists N\in\mathbb{N}\ \forall n\ge N:\ d(x_n,g)<\varepsilon }

i piszemy

$\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=g,x_n\underset{n\to +\mathrm{\infty }}{\overset{}{\to }}g,x_n⟶g$ lub $x_n\stackrel{d}{\to }g.$

Mówimy, że ciąg $\{x_n\}$ jest zbieżny, jeśli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists g\in X:\ \lim\limits_{n\rightarrow +\infty} x_n=g. }

<flashwrap>file=AM2.M02.W.R03.swf|size=small</flashwrap> <div.thumbcaption>AM2.M02.W.R03

<flashwrap>file=AM2.M02.W.R04.swf|size=small</flashwrap> <div.thumbcaption>AM2.M02.W.R04

Uwaga 2.3.

Warunek

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall \varepsilon>0\ \exists N\in\mathbb{N}\ \forall n\ge N:\ d(x_n,g)<\varepsilon }

w powyższej definicji jest równoważny warunkowi

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall \varepsilon>0\ \exists N\in\mathbb{N}\ \forall n\ge N:\ x_n\in K(g,\varepsilon). }

Wynika to wprost z definicji kuli, gdyż

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle d(x_n,g)<\varepsilon \ \Longleftrightarrow\ x_n\in K(g,\varepsilon). }

Definicja 2.4. [ciąg ograniczony]

Ciąg $\{x_n\}\subseteq X$ nazywamy ograniczonym, jeśli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists x\in X\ \exists r>0\ \forall n\in\mathbb{N}:\ d(x,x_n)<r. }

Innymi słowy, ciąg $\{x_n\}$ jest ograniczony, jeśli zbiór jego wartości $\{x_n:n\in \mathbb{\mathbb{N}}\}$ jest ograniczony w $X.$

Przykład 2.5.

Niech $(X,d)$ będzie przestrzenią metryczną dyskretną oraz $\{x_n\}\subseteq X$ dowolnym ciągiem. Wówczas ciąg $\{x_n\}$ jest zbieżny wtedy i tylko wtedy, gdy $\{x_n\}$ jest stały od pewnego miejsca.

"$⟸$":
Ta implikacja jest oczywista.

"$⟹$":
Załóżmy, że $\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=x.$ Należy pokazać, że ciąg $\{x_n\}$ jest stały od pewnego miejsca. Ustalmy $\epsilon =\frac{1}{2}.$ Z definicji granicy wiemy, że

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists N\in\mathbb{N}\ \forall n\ge N:\ d(x_n,x) \ <\ \frac{1}{2}. }

Ale metryka dyskretna przyjmuje tylko wartości $0$ lub $1.$ Zatem warunek $d(x_n,x)<\frac{1}{2}$ oznacza, że $d(x_n,x)=0,$ czyli $x_n=x.$ Pokazaliśmy zatem, że

$\mathrm{\forall }n\ge N:x_n=x,$

to znaczy ciąg $\{x_n\}$ jest stały od pewnego miejsca.

Podobnie jak w przypadku ciągów w ${\mathbb{ℝ}}^N$ zachodzą następujące twierdzenia:

Twierdzenie 2.6.

Niech $(X,d)$ będzie dowolną przestrzenią metryczną. Niech $\{x_n\}\subseteq X$ będzie ciągiem oraz $g\in X.$ Wówczas:
(1) $x_n\stackrel{d}{\to }g$ wtedy i tylko, wtedy, gdy $d(x_n,g)\stackrel{\mathbb{ℝ}}{\to }0$;
(2) Istnieje co najwyżej jedna granica ciągu $\{x_n\},$ to znaczy

$[\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=g_1\in X$ i Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \quad \lim\limits_{n\rightarrow +\infty} x_n = g_2\in X \bigg] \ \Longrightarrow\ g_1=g_2. }

(3) Jeśli ciąg $\{x_n\}$ jest zbieżny, to jest ograniczony.
(4) Jeśli $\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=g$ oraz $\left\{x_{n_k}\right\}$ jest dowolnym podciągiem ciągu $\{x_n\},$ to

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \lim\limits_{k\rightarrow +\infty} x_{n_k} \ =\ g. }

(5) Jeśli $\{x_n\}$ jest ciągiem zbieżnym oraz $\left\{x_{n_k}\right\}$ jest jego dowolnym podciągiem takim, że $\lim {}_{k\to +\mathrm{\infty }}{x}_{n_k}=g,$ to także $\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=g.$
(6) Jeśli dla dowolnego podciągu $\left\{x_{n_k}\right\}$ ciągu $\{x_n\}$ istnieje jego dalszy podciąg $\left\{x_{n_{k_l}}\right\}$ taki, że $\lim {}_{l\to +\mathrm{\infty }}{x}_{n_{k_l}}=g,$ to $\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=g.$

Zupełność

Augustin Louis Cauchy (1789-1857)
Zobacz biografię

Przypomnijmy teraz znane już z Analizy matematycznej 1 pojęcie ciągu Cauchy'ego.

Definicja 2.7. [warunek Cauchy'ego dla ciągu]

Niech $(X,d)$ będzie przestrzenią metryczną oraz $\{x_n\}\subseteq X$ ciągiem.
Mówimy, że ciąg $\{x_n\}$ spełnia warunek Cauchy'ego lub jest ciągiem Cauchy'ego, jeśli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall \varepsilon>0\ \exists N\in\mathbb{N} \ \forall n,m\ge N:\ d(x_n,x_m)<\varepsilon. }

Warunek Cauchy'ego dla ciągu $\{x_n\}$ oznacza, że dla dowolnie wybranej liczby $\epsilon >0,$ począwszy od pewnego miejsca, każde dwa wyrazy ciągu są bliższe niż $\epsilon .$

Na wykładzie z Analizy matematycznej 1 dowiedzieliśmy się, że ciągi zbieżne w ${\mathbb{ℝ}}^N$ to są dokładnie ciągi Cauchy'ego. W dowolnej przestrzeni metrycznej zachodzi wynikanie tylko w jedną stronę.

Twierdzenie 2.8. [Zbieżność ciągu a warunek Cauchy'ego]

Niech $(X,d)$ będzie przestrzenią metryczną oraz niech $\{x_n\}\subseteq X$ będzie dowolnym ciągiem.
Jeśli ciąg $\{x_n\}$ jest zbieżny w $X,$ to spełnia on warunek Cauchy'ego.

Dowód 2.8.

Niech $\{x_n\}$ będzie ciągiem zbieżnym w $X,$ to znaczy $\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=g\in X.$ Aby pokazać warunek Cauchy'ego ustalmy dowolne $\epsilon >0.$ Z definicji granicy wynika, że

$\mathrm{\exists }N\in \mathbb{\mathbb{N}}\mathrm{\forall }n\ge N:d(x_n,g)<\frac{\epsilon }{2}.$

Zatem dla dowolnych $n,m\ge N$ mamy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle d(x_n,x_m) \ \le\ d(x_n,g)+d(g,x_m) \ =\ d(x_n,g)+d(x_m,g) \ <\ \frac{\varepsilon}{2}+\frac{\varepsilon}{2} \ =\ \varepsilon, }

co kończy dowód.

Uwaga 2.9.

Twierdzenie odwrotne do powyższego nie jest prawdziwe. Było to pokazane na wykładzie z Analizy matematycznej 1 (patrz Analiza matematyczna 1 uwaga 3.31. oraz przykład 2.11. poniżej).

Definicja 2.10. [przestrzeń zupełna]

Niech $(X,d)$ będzie przestrzenią metryczną. Mówimy, że przestrzeń $X$ jest zupełna, jeśli dowolny ciąg spełniający warunek Cauchy'ego w $X$ jest zbieżny w $X.$

Przykład 2.11.

Przestrzenie $(\mathbb{ℝ},d_2)$ oraz $([0,1],d_2)$ są zupełne (wiemy to z wykładu Analiza matematyczna 1).

Przestrzenie $(\mathbb{\mathbb{Q}},d_2)$ oraz $((0,1),d_2)$ nie są zupełne. Aby pokazać, że przestrzeń $((0,1),d_2)$ nie jest zupełna, weźmy ciąg $\left\{\frac{1}{n}\right\}.$ Łatwo sprawdzić, że jest on ciągiem Cauchy'ego, ale nie ma granicy w $(0,1).$

Ważnym twierdzeniem zachodzącym w przestrzeniach zupełnych jest następujące twierdzenie Banacha o punkcie stałym. Mówi ono iż każde odwzorowanie zwężające (to znaczy "zmniejszające odległości" miedzy punktami; patrz definicja 2.12.) prowadzące z przestrzeni zupełnej w siebie posiada punkt stały. Oznacza to, że istnieje element $x\in X$ o tej własności, że $f(x)=x.$ Z zastosowaniem tego twierdzenia spotkamy się przy okazji równań różniczkowych. Twierdzenie to zajmuje ważne miejsce w matematyce i zostało udowodnione przez wielkiego polskiego matematyka Stefana Banacha.

Definicja 2.12. [odwzorowanie zwężające]

Niech $(X,d)$ jest przestrzenią metryczną. Mówimy, że odwzorowanie $f:X⟶X$ jest zwężające, jeśli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists \lambda\in [0,1) \ \forall x,y\in X:\ d(f(x),f(y)) \ \le\ \lambda\ d(x,y). }

Przykład 2.13.

Dla $(\mathbb{ℝ},d_2),$ odwzorowaniem zwężającym jest na przykład $f(x)=\frac{1}{2}x,$ a odwzorowania $f(x)=x,f(x)=x+2,f(x)=x^2$ nie są zwężające.

Definicja 2.14. [punkt stały]

Niech $(X,d)$ jest przestrzenią metryczną. Mówimy, że $x_0\in X$ jest punktem stałym odwzorowania $f:X⟶X,$ jeśli $f(x_0)=x_0.$

Przykład 2.15.

Dla $(\mathbb{ℝ},d_2),$ punktem stałym odwzorowania $f(x)=\frac{1}{2}x$ jest $0,$ punktami stałymi odwzorowania $f(x)=x$ są wszystkie punkty $x\in \mathbb{ℝ}$; odwzorowanie $f(x)=x+2$ nie ma punktów stałych; punktami stałymi odwzorowania $f(x)=x^2$ są $0$ i $1.$

Twierdzenie 2.16. [Twierdzenie Banacha o punkcie stałym]

Jeśli $(X,d)$ jest przestrzenią metryczną zupełną, $f:X⟶X$ jest odwzorowaniem zwężającym, to $f$ ma dokładnie jeden punkt stały, to znaczy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists!\ x^*\in X:\ f(x^*)=x^*. }

<flashwrap>file=AM2.M02.W.R05.swf|size=small</flashwrap>

<div.thumbcaption>AM2.M02.W.R05

Dowód 2.16. [nadobowiązkowy]

Ustalmy dowolny $x_0\in X.$ Zdefiniujmy rekurencyjnie ciąg:

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle x_n \ \ \stackrel{df}{=}\ \ f(x_{n-1}) \quad } dla $n\in \mathbb{\mathbb{N}}.$

Jeżeli $d(x_0,x_1)=0,$ to $f(x_0)=x_1=x_0,$ a zatem $x_0$ jest szukanym punktem stałym.
Możemy więc w dalszej części założyć, że $d(x_0,x_1)>0.$
Pokażemy, że zdefiniowany powyżej ciąg $\{x_n\}$ spełnia warunek Cauchy'ego, a zatem jest zbieżny (gdyż przestrzeń jest zupełna).
W tym celu ustalmy $\epsilon >0.$ Ponieważ $\lambda \in (0,1),$ więc ciąg geometryczny $\{{\lambda }^n{\}}_{n\in \mathbb{\mathbb{N}}}\subseteq \mathbb{ℝ}$ jest zbieżny do zera (patrz Analiza matematyczna 1 przykład 03.22.). Z definicji granicy wynika, że

$\mathrm{\exists }{N}_0\in \mathbb{\mathbb{N}}:{\lambda }^{N_0}<\frac{\epsilon (1-\lambda )}{d(x_0,x_1)}.$

Niech teraz $n,m\ge N_0.$ Dla ustalenia uwagi załóżmy, że $m>n$ (rozumowanie dla $n>m$ jest analogiczne). Mamy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle d(x_n,x_{n+1}) \ =\ d(f(x_{n-1}),f(x_n)) \ \le\ \lambda d(x_{n-1},x_n). }

Zatem (dowodząc indukcyjnie) dostajemy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall n\in\mathbb{N}:\ d(x_n,x_{x_{n+1}}) \ \le\ \lambda^n d(x_0,x_1) }

Korzystając z nierówności trójkąta oraz faktu powyżej, dostajemy

Parser nie mógł rozpoznać (nieznana funkcja „\aligned”): {\displaystyle \displaystyle \aligned d(x_n,x_m) & \le & d(x_n,x_{n+1}) +d(x_{n+1},x_{n+2}) +\ldots+ d(x_{m-1},x_m) \ \le\ (\lambda^n+\lambda^{n+1}+\ldots+\lambda^{m-1})d(x_0,x_n)\\ &= \lambda^n(1+\lambda+\ldots+\lambda^{m-n-1})d(x_0,x_1). \endaligned}

Wykorzystując wzór na sumę skończonego ciągu geometrycznego (patrz Analiza matematyczna 1 wnoisek 1.11), mamy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle d(x_n,x_m) \ \le\ \lambda^n\frac{1-\lambda^{m-n}}{1-\lambda}d(x_0,x_1) \ <\ \frac{\lambda^n}{1-\lambda}d(x_0,x_1) }

Z powyższej nierówności oraz definicji $N_0,$ mamy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle d(x_n,x_m) \ <\ \frac{\lambda^n}{1-\lambda}d(x_0,x_1) \ <\ \varepsilon. }

Pokazaliśmy zatem, że ciąg $\{x_n\}$ spełnia warunek Cauchy'ego, a więc jest zbieżny (bo $X$ jest przestrzenią zupełną), to znaczy

$\mathrm{\exists }{x}^{*}\in X:\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=x^{*}.$

Pokażemy, że element $x^{*}$ jest punktem stałym odwzorowania $f.$ W tym celu ustalmy $\epsilon >0.$ Korzystając z definicji granicy ciągu mamy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists N\in\mathbb{N}\ \forall n\ge N:\ d(x^*,x_n)<\frac{\varepsilon}{2}. }

Zatem z nierówności trójkąta oraz wyboru $N,$ dla $n\ge N,$ mamy

Parser nie mógł rozpoznać (nieznana funkcja „\begin{array}”): {\displaystyle \begin{array}{lll}\displaystyle 0 \ \le\ d(f(x^*),x^*) &\le& d(f(x^*),f(x_n))+d(f(x_n),x^*) \ \le\ \lambda f(x^*,x_n)+d(x_{n+1},x^*)\\ &<& \frac{\varepsilon}{2}+\frac{\varepsilon}{2} \ =\ \varepsilon.\end{array} }

Ponieważ nierówność $d(f(x^{*}),x^{*})<\epsilon$ zachodzi dla dowolnego $\epsilon >0,$ zatem $d(f(x^{*}),x^{*})=0,$ a to oznacza (z definicji metryki), że $f(x^{*})=x^{*}.$

Na koniec pokażemy, że znaleziony punkt $x^{*}$ jest jedynym punktem stałym odwzorowania $f.$ Załóżmy, że pewien element $x\in X$ jest punktem stałym dla $f,$ to znaczy $f(x)=x.$ Wówczas:

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle d(x^*,x) \ =\ d(f(x^*),f(x)) \ \le\ \lambda d(x^*,x), }

zatem

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle (1-\lambda)d(x^*,x) \ \le\ 0. }

Ponieważ $\lambda \in (0,1),$ więc $d(x^{*},x)=0,$ a stąd $x=x^{*}.$ Pokazaliśmy więc, że $x^{*}$ jest jedynym punktem stałym.

Ciąg $\{x_n\}$ skonstruowany w powyższym dowodzie nosi nazwę ciągu kolejnych przybliżeń.

Będziemy chcieli scharakteryzować zbiory zwarte w dowolnej przestrzeni metrycznej. Rozważmy następujący przykład.

Przykład 2.17.

Rozważmy przedział $(0,1)$ z metryką euklidesową $d_2.$ Zauważmy, że w tym przedziale przedziały $(0,a]$ gdzie $a\in (0,1)$ są zbiorami domkniętymi (bo ich uzupełnienia $(a,1)$ są otwarte). Weźmy ciąg przedziałów $F_n=(0,\frac{1}{n}].$ Oczywiści $F_1\supseteq F_2\supseteq \dots .$ Widać, że część wspólna wszystkich tych zbiorów jest zbiorem pustym. Jeśli natomiast zamiast przedziału $(0,1)$ weźmiemy przedział $[0,1]$ z metryką euklidesową $d_2$ i zdefiniujemy zbiory domknięte $F_n=[0,\frac{1}{n}],$ to także $F_1\supseteq F_{\supseteq }\dots$ oraz część wspólna wszystkich tych zbiorów jest zbiorem jednopunktowym $\{0\}.$ Ten przykład jest ilustracją do poniższego twierdzenia Cantora.

Georg Ferdinand Ludwig Philipp Cantor (1845-1918)
Zobacz biografię

<flashwrap>file=AM2.M02.W.R06.swf|size=small</flashwrap>

<div.thumbcaption>AM2.M02.W.R06

Twierdzenie 2.18. [Twierdzenie Cantora; Warunek równoważny zupełności przestrzeni]

Jeśli $(X,d)$ jest przestrzenią metryczną, to $X$ jest zupełna wtedy i tylko wtedy, gdy każdy zstępujący ciąg zbiorów domkniętych, niepustych, o średnicach malejących do zera, ma przecięcie niepuste.

Przedstawiamy jedynie szkic dowodu twierdzenia Cantora. Piszemy "dlaczego?" zaznaczając fakty wymagające dokładniejszego uzasadnienia.

Dowód 2.18. [nadobowiązkowy]

[Szkic] "$⟹$":
Niech $\{F_n\}$ będzie zstępującym ciągiem zbiorów niepustych i domkniętych o średnicach zmierzających do zera, to znaczy

$F_1\supseteq F_2\supseteq \dots$

gdzie

$\mathrm{d}\mathrm{i}\mathrm{a}\mathrm{m}(F_n)\searrow 0.$

Dla każdego $n\in \mathbb{\mathbb{N}}$ wybierzmy jeden dowolny element $x_n\in F_n.$ Powstały w ten sposób ciąg spełnia warunek Cauchy'ego (dlaczego?). Ponieważ przestrzeń jest zupełna, więc

$\mathrm{\exists }x\in X:\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=x.$

Wówczas $x\in \bigcap _{n\in \mathbb{\mathbb{N}}}{F}_n$ (dlaczego?), a zatem $\bigcap _{n\in \mathbb{\mathbb{N}}}{F}_n\ne \mathrm{\varnothing }.$
"$⟸$":
Aby pokazać zupełność przestrzeni $X$ weźmy dowolny ciąg spełniający warunek Cauchy'ego $\{x_n\}\subseteq X.$ Dla każdego $n\in \mathbb{\mathbb{N}}$ definiujemy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle F_n \ =\ \overline{\{x_n,x_{n+1},\ldots\}} }

(to znaczy $F_n$ jest domknięciem zbioru wartości ciągu $\{x_k{\}}_{k=n}^{\mathrm{\infty }}$). Wówczas $\{F_n\}$ jest zstępującym ciągiem zbiorów niepustych, domkniętych o średnicach zmierzających do zera (dlaczego?). Zatem z założenia istnieje $x\in \bigcap _{n\in \mathbb{\mathbb{N}}}{F}_n.$ Wówczas $\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=x$ (dlaczego?).

Kolejne twierdzenie podaje związki między zbieżnością ciągu (odpowiednio warunkiem Cauchy'ego dla ciągu) w iloczynie kartezjańskim przestrzeni metrycznych, a zbieżnością ciągów (odpowiednio warunkiem Cauchy'ego) na poszczególnych współrzędnych. Dowód pozostawiamy na ćwiczenia (patrz ćwiczenie 2.3.).

Twierdzenie 2.19. [Granica ciągu w iloczynie kartezjańskim]

Jeśli $(X_i,d_i)$ są przestrzeniami metrycznymi dla $i=1,\dots k,X=X_1\times \dots \times X_k,\{a_n\}\subseteq X$ jest ciągiem w $X,$ w szczególności $a_n=(a_n^1,\dots ,a_n^k)$ dla $n\in \mathbb{\mathbb{N}},$ oraz $a=(a^1,\dots ,a^k)\in X,$ to
(1) $\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{a}_n=a$ wtedy i tylko wtedy, gdy $\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{a}_n^i=a^i$ dla $i=1,\dots ,k.$
(2) ciąg $\{a_n\}$ spełnia warunek Cauchy'ego wtedy i tylko wtedy, gdy ciągi $\{a_n^i\}$ spełniają warunek Cauchy'ego dla $i=1,\dots ,k.$

{ Rysunek AM2.M02.W.R07 (nowy)}

Prostą konsekwencją powyższego twierdzenia są następujące wnioski mówiące, że zupełność zachowuje się przy braniu iloczynu kartezjańskiego przestrzeni metrycznych (dowód pomijamy).

Wniosek 2.20.

Jeśli $(X_i,d_i)$ są przestrzeniami metrycznymi zupełnymi dla $i=1,\dots ,k,$ to $X_1\times \dots \times X_k$ jest przestrzenią metryczną zupełną.

Wniosek 2.21.

${\mathbb{ℝ}}^N$ oraz ${\mathbb{ℂ}}^N$ są przestrzeniami metrycznymi zupełnymi.

Ciągowa zwartość

Pojęcie ciągowej zwartości było wprowadzone na wykładzie z Analizy matematycznej 1. Zbiory ciągowo zwarte nazwaliśmy wtedy zwartymi, korzystając z faktu, że w przypadku ${\mathbb{ℝ}}^N$ oba te pojęcia są równoważne (patrz twierdzenie 2.23.).

Definicja 2.22.

Niech $(X,d)$ będzie przestrzenią metryczną oraz $A\subseteq X.$
Mówimy, że $A$ jest zbiorem ciągowo zwartym, jeśli z każdego ciągu $\{x_n\}\subseteq A$ można wybrać podciąg $\{x_{n_k}\}$ zbieżny w $A.$

Okazuje się, że zwartość jest równoważna ciągowej zwartości w przestrzeniach metrycznych. Mówi o tym kolejne twierdzenie. Podamy dowód tylko jednej z implikacji w poniższym twierdzeniu, mianowicie, że zwartość pociąga za sobą ciągową zwartość. Dowód przeciwnej (bardziej interesującej) implikacji wykracza poza program tego kursu. Przestrzeń metryczną, która jest zbiorem zwartym będziemy nazywać przestrzenią zwartą.

Twierdzenie 2.23.

Jeśli $X$ jest przestrzenią metryczną to $X$ jest przestrzenią zwartą wtedy i tylko wtedy, gdy $X$ jest przestrzenią ciągowo zwartą.

Dowód 2.23. [nadobowiązkowy]

"$⟹$" Załóżmy, że przestrzeń $X$ jest zwarta. Aby pokazać ciągową zwartość przypuśćmy, że $\{x_n\}\subseteq X$ jest dowolnym ciągiem przestrzeni $X.$ Dla dowolnej liczby $n\in \mathbb{\mathbb{N}},$ definiujemy zbiory

$A_n\stackrel{df}{=}\overline{\{x_{n+1},x_{n+2},\dots \}},V_n\stackrel{df}{=}X\setminus A_n.$

Zbiory $V_n$ są otwarte (jako uzupełnienie zbiorów domkniętych) oraz

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall n\in\mathbb{N}:\ V_n \ \subseteq\ V_{n+1} }

Pokażemy, że $\bigcup _{n=1}^{\mathrm{\infty }}{V}_n\ne X.$ Dla dowodu niewprost przypuśćmy, że $\bigcup _{n=1}^{\mathrm{\infty }}{V}_n=X,$ czyli $\{V_n{\}}_{n\in \mathbb{\mathbb{N}}}$ jest pokryciem otwartym $X.$ Ponieważ z założenia $X$ jest przestrzenią zwartą, więc z pokrycia tego można wybrać podpokrycie skończone, to znaczy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists k\in\mathbb{N}:\ \bigcup_{n=1}^{k}V_n= X. }

Ale ciąg $\{V_n\}$ był wstępujący, zatem $V_k=\bigcup _{n=1}^k{V}_n=X,$ czyli $A_k=X\setminus V_k=\mathrm{\varnothing },$ sprzeczność.
Pokazaliśmy zatem, że

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle X \ \ne\ \displaystyle \bigcup_{n=1}^{\infty}V_n \ =\ X\setminus \bigcap_{n=1}^{\infty}A_n. }

To oznacza, że

$\mathrm{\exists }x\in \bigcap _{n=1}^{\mathrm{\infty }}{A}_n,$

czyli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists x\ \forall n\in\mathbb{N}:\ x\in A_n. }

Konstruujemy podciąg $\{x_{n_k}\}$ ciągu $\{x_n\}$ w następujący sposób. Ponieważ $x\in A_1,$ więc (z definicji domknięcia zbioru) istnieje $n_1\in \mathbb{\mathbb{N}}$ takie, że $d(x,x_{n_1})<1.$ Ponieważ $x\in A_{n_1},$ zatem istnieje $n_2>n_1$ takie, że $d(x,x_{n_2})<\frac{1}{2}.$ Postępując w ten sposób skonstruowaliśmy podciąg $\{x_{n_k}\}$ ciągu $\{x_n\}$ o tej własności, że

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall k\in\mathbb{N}:\ d(x_{n_k},x)<\frac{1}{k}. }

Zatem $\lim {}_{k\to +\mathrm{\infty }}{x}_{n_k}=x$ (patrz twierdzenie 2.6.).

"$⟸$" Pomijamy dowód tej implikacji.

Twierdzenie 2.24.

Jeśli $X_1,\dots ,X_k$ są przestrzeniami metrycznymi zwartymi, to $X_1\times \dots \times X_k$ (z metryką standardową) jest przestrzenią metryczną zwartą.

Dowód 2.24. [nadobowiązkowy]

Przeprowadzimy dowód indukcyjny ze względu na ilość przestrzeni $k.$ Dla $k=1$ twierdzenie jest prawdziwe.
Załóżmy, że twierdzenie jest prawdziwe dla pewnej ilości $k$ przestrzeni metrycznych. Pokażemy jego prawdziwość dla liczby następnej, $k+1$ przestrzeni metrycznych. Zakładamy, że przestrzenie metryczne $X_1,\dots ,X_k,X_{k+1}$ są zwarte. Aby pokazać zwartość iloczynu kartezjańskiego $X_1\times \dots \times X_k\times X_{k+1},$ wystarczy pokazać ciągową zwartość tego iloczynu kartezjańskiego (porównaj twierdzenie 2.23.). W tym celu niech $\{x_n\}\subseteq X_1\times \dots \times X_k\times X_{k+1}$ będzie dowolnym ciągiem, gdzie $x_n=(x_n^1,\dots ,x_n^k,x_n^{k+1})$ dla $n\in \mathbb{\mathbb{N}}.$ Z założenia indukcyjnego wiemy, że iloczyn kartezjański $X_1\times \dots \times X_k$ jest zwarty, a zatem także ciągowo zwarty. Zatem z ciągu $\{y_n\}\subseteq X_1\times \dots \times X_k,$ gdzie $y_n=(x_n^1,\dots ,x_n^k)$ można wybrać podciąg zbieżny $\{y_{n_l}\}.$ Ponieważ przestrzeń $X_{k+1}$ jest zwarta, więc z ciągu $\{x_{n_l}^{k+1}\}$ można wybrać podciąg $\{x_{n_{l_m}}^{k+1}\}$ zbieżny w $X_{k+1}.$ Oczywiście podciąg $\{y_{n_{l_m}}\}\subseteq X_1\times \dots \times X_k$ jest zbieżny w $X_1\times \dots \times X_k$ (jako podciąg ciągu zbieżnego $\{y_{n_l}\}$). Zatem podciąg $\{x_{n_{l_m}}\}$ jest zbieżny w $X_1\times \dots \times X_k\times X_{k+1}$ (patrz twierdzenie 2.19.).

Wniosek 2.25.

Kostka $[a_1,b_1]\times \dots [a_N,b_N]\subseteq {\mathbb{ℝ}}^N$ jest zwarta w ${\mathbb{ℝ}}^N.$

Dowód 2.25.

Twierdzenie jest natychmiastową konsekwencją tego, że przedział domknięty i ograniczony w $\mathbb{ℝ}$ jest zbiorem zwartym (patrz twierdzenie 1.21.) oraz powyższego twierdzenie 2.24.

<flash>file=AM2.M02.W.R08.swf|width=375|height=375</flash> <div.thumbcaption>AM2.M02.W.R08

<flash>file=AM2.M02.W.R09.swf|width=375|height=375</flash> <div.thumbcaption>AM2.M02.W.R09

Félix Édouard Justin Émile Borel (1871-1956)
Zobacz biografię

Kolejny wniosek podaje pełną charakteryzację zbiorów zwartych w przestrzeni euklidesowej ${\mathbb{ℝ}}^N.$


Wniosek 2.26. [Heinego-Borela]

Jeśli $A\subseteq {\mathbb{ℝ}}^N,$ to zbiór $A$ jest zwarty

wtedy i tylko wtedy, gdy jest domknięty i ograniczony.

Dowód 2.26.

"$⟹$"
Implikacja ta jest prawdziwa w dowolnej przestrzeni metrycznej, co było udowodnione na poprzednim wykładzie (patrz twierdzenie 1.19. i uwaga 1.20.
"$⟸$"
Jeśli zbiór $A\subseteq {\mathbb{ℝ}}^N$ jest ograniczony to możemy go zawrzeć w pewnej kostce $[a_1,b_1]\times \dots [a_N,b_N]\subseteq {\mathbb{ℝ}}^N$ (dlaczego?). Jeśli ponadto jest domknięty to ze zwartości kostki (patrz wiosek 2.25.) wynika jego zwartość, bo podzbiór domknięty jest zbiorem zwartym (patrz twierdzenie 1.19. (4)).

<flashwrap>file=AM2.M02.W.R10.swf|size=small</flashwrap> <div.thumbcaption>AM2.M02.W.R10

<flashwrap>file=AM2.M02.W.R11.swf|size=small</flashwrap> <div.thumbcaption>AM2.M02.W.R11

Zachodzi następujący związek między przestrzeniami zwartymi a zupełnymi (dowód wymagający pojęcia $\epsilon$-sieci zostaje pominięty).

Twierdzenie 2.27.

Przestrzeń metryczna metryczna zwarta jest zupełna.

Dowód 2.27. [nadobowiązkowy]

Niech $(X,d)$ będzie przestrzenią metryczną zwartą. Należy pokazać, że przestrzeń metryczna $X$ jest zupełna. W tym celu weźmy dowolny ciąg $\{x_n\}$ spełniający warunek Cauchy'ego. Z twierdzenia 2.23. wiemy, że przestrzeń $X$ jest ciągowo zwarta, zatem z ciągu $\{x_n\}$ możemy wybrać podciąg $\{x_{n_k}\}$ zbieżny w $X$, to znaczy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists x_0\in X:\ \lim\limits_{n\rightarrow +\infty} x_{n_k} \ =\ x_0. }

Wykażemy, że $\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=x_0$. Ustalmy dowolne $\epsilon >0$. Z definicji granicy wiemy, że istnieje $k_0\in \mathbb{\mathbb{N}}$ takie, że

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall k\ge k_0: d(x_{n_k},x_0) \ <\ \frac{\varepsilon}{2}. }

Z warunku Cauchy'ego wiemy, że istnieje $N_1\in \mathbb{\mathbb{N}}$ takie, że dla dowolnych $m,n\ge N_1$ zachodzi

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle d(x_n,x_m) \ <\ \frac{\varepsilon}{2}. }

Niech $k_1\ge k_0$ będzie takie, że $n_{k_1}\ge N_1$ oraz niech $N=n_{k_1}$. Wówczas dla dowolnego $n\ge N$, mamy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle d(x_n,x_0) \ \le\ d(x_n,x_{n_{k_1}})+d(x_{n_{k_1}},x_0) \ <\ \frac{\varepsilon}{2}+\frac{\varepsilon}{2} \ =\ \varepsilon. }

Pokazaliśmy zatem, że $\lim {}_{n\to +\mathrm{\infty }}{x}_n=x_0$, co kończy dowód zupełności przestrzeni $X$.

Uwaga 2.28.

Twierdzenie odwrotne do powyższego nie jest prawdziwe. Wiemy na przykład, że przestrzeń metryczna $(\mathbb{ℝ},d_2)$ jest zupełna, ale nie zwarta (patrz przykład 2.11. oraz twierdzenie 1.22.).

Ciągłość funkcji w przestrzeniach metrycznych [rozdział nadobowiązkowy]

Jeśli $f$ jest funkcją między dwoma przestrzeniami metrycznymi (np z ${\mathbb{ℝ}}^2$ do ${\mathbb{ℝ}}^3$), to ponieważ możemy mierzyć odległości w tych przestrzeniach, to możemy także mówić o granicy i ciągłości funkcji. Podobnie jak dla funkcji rzeczywistych, podamy dwie równoważne definicje granicy i ciągłości funkcji w punkcie.

<flashwrap>file=Am2.M02.W.R13.swf|size=small</flashwrap>

<div.thumbcaption>Am2.M02.W.R13

Definicja 2.29. [Cauchy'ego granicy funkcji w punkcie]

Niech $(X,d_X)$ oraz $(Y,d_Y)$ będą dwiema przestrzeniami metrycznymi, niech $A\subseteq X,g\in Y,$ niech $f:A⟶Y$ będzie funkcją oraz niech $x_0\in X$ będzie punktem skupienia zbioru $A.$
Mówimy, że funkcja $f$ ma granicę $g$ w punkcie $x_0\in X,$ jeśli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall \varepsilon>0\ \ \exists \delta>0\ \ \forall x\in A\cap\big(K(x_0,\delta)\setminus\{x_0\}\big):\ \ f(x)\in K(g,\varepsilon) }

lub innymi słowy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall \varepsilon>0\ \ \exists \delta>0\ \ \forall x\in A\setminus\{x_0\}:\ \ \bigg[d_X(x_0,x)<\delta \ \Longrightarrow\ d_Y\big(f(x),g\big)<\varepsilon\bigg]. }

Piszemy wówczas

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \lim_{x\rightarrow x_0}f(x) \ =\ g \quad } lub $f(x)\underset{x\to x_0}{\overset{}{\to }}g.$

Definicja 2.30. [Heinego granicy funkcji w punkcie]

Niech $(X,d_X)$ oraz $(Y,d_Y)$ będą dwiema przestrzeniami metrycznymi, $A\subseteq X,g\in Y,$ niech $f:A⟶Y$ będzie funkcją oraz niech $x_0\in X$ będzie punktem skupienia zbioru $A.$
Mówimy, że funkcja $f$ ma granicę $g$ w punkcie $x_0\in X,$ jeśli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall \{x_n\}\subseteq A\setminus\{x_0\}:\ \ \bigg[x_n\stackrel{d_X}{\longrightarrow}x_0 \ \Longrightarrow\ f(x_n)\stackrel{d_Y}{\longrightarrow}g\bigg]. }

Piszemy wówczas

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \lim_{x\rightarrow x_0}f(x) \ =\ g \quad } lub $f(x)\underset{x\to x_0}{\overset{}{\to }}g.$

Tak samo jak dla funkcji rzeczywistych, funkcje między przestrzeniami metrycznymi są ciągłe, gdy mają granicę równą wartości.

<flashwrap>file=Am2.M02.W.R15.swf|size=small</flashwrap>

<div.thumbcaption>AM2.M02.W.R15

Definicja 2.31. [Cauchy'ego ciągłości funkcji w punkcie]

Niech $(X,d_X)$ oraz $(Y,d_Y)$ będą dwiema przestrzeniami metrycznymi, $A\subseteq X,$ niech $f:A⟶Y$ będzie funkcją oraz niech $x_0\in A$ ($x_0$ nie musi być punktem skupienia zbioru $A$).
Mówimy, że funkcja $f$ jest ciągła w punkcie $x_0\in X,$ jeśli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall \varepsilon>0\ \ \exists \delta>0\ \ \forall x\in A:\ \ \bigg[d_X(x,x_0)<\delta \ \Longrightarrow\ d_Y\big(f(x),f(x_0)\big)<\varepsilon\bigg]. }

Definicja 2.32. [Heinego ciągłości funkcji w punkcie]

Niech $(X,d_X)$ oraz $(Y,d_Y)$ będą dwiema przestrzeniami metrycznymi, $A\subseteq X,$
niech $f:A⟶Y$ będzie funkcją oraz niech $x_0\in A$ ($x_0$ nie musi być punktem skupienia zbioru $A$).
Mówimy, że funkcja $f$ jest ciągła w punkcie $x_0\in X,$ jeśli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall \{x_n\}\subseteq A:\ \ \bigg[x_n\stackrel{d_X}{\longrightarrow}x_0 \ \Longrightarrow\ f(x_n)\stackrel{d_Y}{\longrightarrow}f(x_0)\bigg]. }

Mówimy, że funkcja $f$ jest ciągła, jeśli jest ciągła w każdym punkcie $x\in A.$

Udowodnimy teraz twierdzenie, które podaje warunek równoważny ciągłości funkcji między przestrzeniami metrycznymi. Zauważmy, że warunek na ciągłość podany w twierdzeniu, wymaga jedynie pojęcia zbiorów otwartych.

Twierdzenie 2.33.

Jeśli $X$ i $Y$ są przestrzeniami metrycznymi, to funkcja $f:X⟶Y$ jest ciągła wtedy i tylko wtedy, gdy dla dowolnego zbioru otwartego $V$ w $Y,$ przeciwobraz $f^{-1}(V)$ jest otwarty w $X.$

Dowód 2.33. [nadobowiązkowy]

"$⟹$":
Niech $f:X⟶Y$ będzie funkcją ciągła. Niech $V$ będzie zbiorem otwartym w $Y.$ Należy pokazać, że zbiór $f^{-1}(V)$ jest otwarty w $X.$ W tym celu ustalmy dowolny punkt $x\in f^{-1}(V)$ i mamy wykazać, że jest on zawarty w $f^{-1}(V)$ wraz z pewną kulą o środku $x.$ Ponieważ zbiór $V$ jest otwarty oraz $f(x)\in V$ więc

$\mathrm{\exists }\epsilon >0:K_Y(f(x),\epsilon )\subseteq V.$

Z drugiej strony, ponieważ funkcja $f$ jest ciągła w punkcie $x\in V,$ więc

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists \delta>0\ \forall z\in X:\ \big[ d_X(z,x)<\delta \Longrightarrow d_Y(f(z),f(x))<\varepsilon\big]. }

Zatem, jeśli $z\in K(x,\delta ),$ to $z\in f^{-1}(V),$ czyli $K(x,\delta )\subseteq f^{-1}(V),$ co dowodzi otwartości zbioru $f^{-1}(V).$
"$⟸$":
Załóżmy teraz, że dla dowolnego zbioru otwartego $V$ w $Y,$ zbiór $f^{-1}(V)$ jest otwarty w $X.$ Ustalmy dowolny $x\in X.$ Pokażemy, że funkcja $f$ jest ciągła w punkcie $x.$ W tym celu ustalmy dowolne $\epsilon >0$ i zdefiniujmy

$V=\{y\in Y:d_Y(y,f(x))<\epsilon \}.$

Wówczas zbiór $V$ jest otwarty w $Y$ (gdyż jest to kula; patrz twierdzenie 1.10. (1)), a zatem z założenia także zbiór $f^{-1}(V)$ jest otwarty w $X.$ A zatem, z otwartości $f^{-1}(V)$ wynika, że

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists \delta>0:\ K(x,\delta)\subseteq f^{-1}(V), }

co oznacza, że

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists \delta>0: \big[z\in K_X(x,\delta) \ \Longrightarrow\ z\in f^{-1}(V)\big]. }

Ale jeśli $z\in f^{-1}(V),$ to $f(z)\in V.$ Zatem

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists \delta>0:\ \bigg[ z\in K(x,\delta) \ \Longrightarrow\ f(z)\in V\bigg], }

czyli z definicji $V,$ także

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \exists \delta>0:\ \bigg[ d_X(z,x)<\delta \ \Longrightarrow\ d_Y(f(z),f(x))<\varepsilon\bigg]. }

Pokazaliśmy, że $f$ jest ciągła w punkcie $x.$

Przykład 2.34.

Niech $(X,d_d)$ będzie przestrzenią metryczną dyskretną oraz $(Y,d)$ dowolną przestrzenią metryczną. Wówczas dowolna funkcja $f:X⟶Y$ jest ciągła. Faktycznie, przeciwobraz dowolnego zbioru $V\subseteq Y$ (także otwartego) jest zbiorem otwartym w $X$ (bo w przestrzeni metrycznej dyskretnej wszystkie zbiory są otwarte; patrz przykład 1.8.).

Twierdzenie 2.35. [Darboux]

Jeśli $X$ i $Y$ są przestrzeniami metrycznymi, $A$ jest zbiorem spójnym w $X$ oraz $f:A⟶Y$ jest funkcją ciągłą,

to $f(A)$ jest zbiorem spójnym w $Y.$

<flash>file=Am2.M02.W.R16.swf|width=375|height=375</flash> <div.thumbcaption>AM2.M02.W.R16

<flash>file=Am2.M02.W.R17.swf|width=375|height=375</flash> <div.thumbcaption>AM2.M02.W.R17

Dowód 2.35.

Dla dowodu niewprost przypuśćmy, że $f(A)$ nie jest zbiorem spójnym. Zatem istnieją dwa otwarte i rozłączne zbiory $U$ i $V$ mające niepuste przecięcie z $f(A)$ i takie, że $f(A)\subseteq U\cup V.$ Ponieważ $f$ jest funkcją ciągłą, więc zbiory $f^{-1}(U)$ i $f^{-1}(V)$ są otwarte w $X$ (patrz twierdzenie 2.33.), są one oczywiście niepuste, rozłączne, a ich sumą jest $A.$ Ale jest to sprzeczne ze spójnością zbioru $A.$

Ciągłość jednostajna [rozdział nadobowiązkowy]

Materiał tego rozdziału jest nadobowiązkowy, ale na twirdzenie 2.39. powołamy się w przyszłości, przy dowodzie twierdzenia Fubiniego.

Na zakończenie wykładu wprowadzimy jeszcze jeden ważny rodzaj ciągłości, a mianowicie ciągłość jednostajną.

Definicja 2.36. [Ciągłość jednostajna]

Niech $(X,d_X),(Y,d_Y)$ będą przestrzeniami metrycznymi oraz niech $f:X⟶Y$ będzie funkcją.

Mówimy, że $f$ jest jednostajnie ciągła, jeśli

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle \forall \varepsilon>0\ \ \exists \delta>0\ \ \forall x_1,x_2\in X\ \ \bigg[ d_X(x_1,x_2)<\delta \ \ \Longrightarrow\ \ d_Y\big(f(x_1),f(x_2)\big)<\varepsilon \bigg]. }

Zauważmy, że ta definicja różni się od definicji ciągłości tylko kolejnością kwantyfikatorów. W definicji ciągłości $\delta$ dobrane do $\epsilon$ może się zmieniać w zależności od punktu $x_0$ w którym badamy ciągłość. W definicji jednostajnej ciągłości $\delta$ dobrane do $\epsilon$ jest już "dobre" dla wszystkich $x_0$ z dziedziny funkcji.

Nic dziwnego, że zachodzi następujące twierdzenie.

Twierdzenie 2.37.

Jeśli $(X,d_X),(Y,d_Y)$ są przestrzeniami metrycznymi, $f:X⟶Y$ jest funkcją, to jeśli funkcja $f$ jest jednostajnie ciągła, to jest także ciągła.

<flashwrap>file=Am2.M02.W.R18.swf|size=small</flashwrap>

<div.thumbcaption>AM2.M02.W.R18

Przykład 2.38.

Implikacja odwrotna do implikacji w powyższym twierdzeniu nie jest prawdziwa.
Np. funkcja ${\mathbb{ℝ}}_{+}\ni x⟼x^2\in \mathbb{ℝ}$ jest ciągła, ale nie jednostajnie ciągła.

Sprawdzimy, że faktycznie funkcja $f(x)=x^2$ nie jest jednostajnie ciągła. Dla dowolnych dwóch punktów $x_1,x_2\in {\mathbb{ℝ}}_{+}$ mamy $d_2(f(x_1),f(x_2))=|x_1^2-x_2{|}^2=|x_1-x_2|(x_1+x_2).$ Zatem, jeśli weźmiemy ustalone $\delta >0$ (dla jakiegoś $\epsilon >0$), to dla $x_2=x_1+\frac{\delta }{2}$ odległość $d_2(f(x_1),f(x_2))=\frac{\delta }{2}(x_1+x_2),$ co rośnie do nieskończoności gdy zwiększamy $x_1.$ A zatem nie możemy dobrać $\delta$ niezależnego od wyboru punktu $x_1.$

Czasami jednak implikacja odwrotna do tej w twierdzeniu 2.37. zachodzi. Mówi o tym kolejne twierdzenie.

Twierdzenie 2.39.

Jeśli $(X,d_X),(Y,d_Y)$ są przestrzeniami metrycznymi, $A$ jest zbiorem zwartym w $X$ oraz $f:A⟶Y$ jest funkcją, to $f$ jest jednostajnie ciągła wtedy i tylko wtedy, gdy $f$ jest ciągła.

Wnioskiem z tego twierdzenia jest fakt, że jeśli mamy funkcję ciągłą na zbiorze zwartym (na przykład na przedziale domkniętym lub na iloczynie kartezjańskim przedziałów domkniętych) to dla danego $\epsilon >0$ możemy dobrać $\delta >0,$ które jest "dobre" dla wszystkich $x_0$ z naszego zbioru zwartego, czyli mamy

Parser nie mógł rozpoznać (błąd składni): {\displaystyle \displaystyle d_X(x_0,x) \ <\ \delta \Longrightarrow d_Y(f(x_0), f(x)) \ <\ \varepsilon, }

niezależnie od tego, jakie $x_0\in X$ weźmiemy.