Biografia Leibniz, Gottfried Wilhelm

Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) – niemiecki filozof, matematyk, inżynier-mechanik, fizyk i dyplomata.

Maszyna do liczenia konstrukcji Leibniza, druga połowa XVII w.

Równolegle ze stwierdzeniem, spotykanym w podręcznikach historii filozofii, że Leibniz był przede wszystkim filozofem, można stwierdzić, iż był przede wszystkim matematykiem. Pierwsza jego praca matematyczna Dissertatio de arte combinatoria pochodzi z 1666. Na wykształcenie matematyczne Leibniza wpłynęły poważnie podróże do Paryża i Londynu. Na okres pobytu w Paryżu przypadają owocne dyskusje z Huygensem oraz skonstruowanie maszyny do liczenia, co zwróciło na Leibniza uwagę uczonych. Wspomniany okres to jednak przede wszystkim studiowanie osiągnięć współczesnej mu matematyki; było to konieczne, bo mając lat 27 rozporządzał, jak sam mówił, nikłymi wiadomościami matematycznymi. Nie przeszkodziło to, by wkrótce stał się współtwórcą rachunku różniczkowego i całkowego. Uzasadnienie znaczenia tego faktu dla rozwoju matematyki i przyrodoznawstwa jest chyba zbyteczne. Stworzenie rachunku różniczkowego i całkowego jest najważniejszą zasługą Leibniza w dziedzinie matematyki oraz największym dziełem jego życia.

Pierwszą, liczącą sześć stronic pracę z rachunku różniczkowego opublikował w roku 1684 w założonym przez siebie czasopiśmie matematycznym Acta Eruditorum. Podał w niej pojęcie i symbol różniczki oraz przytoczył bez dowodów reguły różniczkowania sumy, iloczynu, ilorazu i funkcji złożonej oraz zasady wyznaczania ekstremów i punktów przegięcia. Z kolei w 1686 podał pojęcie i symbol całki, a znany wzór Leibniza na n-tą pochodną iloczynu dwóch funkcji pochodzi z 1695.

Pomnik Leibniza w Leipzig, Niemcy

Drugim istotnym osiągnięciem w dorobku naukowym Leibniza jest jego symbolika. To właśnie on jest twórcą współczesnej symboliki rachunku różniczkowego i całkowego. Do wprowadzanych symboli przywiązywał ogromną wagę i z całą świadomością używał takiego, a nie innego symbolu. "Należy zatroszczyć się o to – pisał – by znaki matematyczne były wygodne dla odkryć".

Leibniz, który cieszył się wielkim poważaniem na dworze pruskim i został założycielem i pierwszym przewodniczącym pruskiej Akademii Nauk w Berlinie, pochodził z rodziny polskiej. Jego pradziad, który w okresie prześladowań innowierców uciekł z Polski do Niemiec, nazywał się jeszcze Lubieniecki.

Jednak temu wielkiemu człowiekowi los spłatał figla. Choć we wszelkiej działalności odznaczał się dążnością do godzenia przeciwnych poglądów, uwikłał się w ostatnich latach swego życia w spór z Newtonem o pierwszeństwo w stworzeniu rachunku różniczkowego. Spór ten był szczególnie rozdmuchiwany przez zwolenników obu uczonych. Prawda zaś wyglądała chyba tak: pierwsze rezultaty uzyskał Newton. Leibniz do odkrycia doszedł na innej drodze (przy zagadnieniu poszukiwania stycznej do krzywej) i zupełnie samodzielnie. Poza tym rezultaty Leibniza były wcześniej dostępne ogółowi matematyków, bo wcześniej były publikowane. Wspomniany spór zatruł schyłek życia Leibniza. Na jego pogrzebie zjawił się tylko jeden wierny jego przyjaciel. Akademia Berlińska i Królewskie Towarzystwo Londyńskie przemilczały tendencyjnie śmierć tego wielkiego uczonego.