|
|
|
Definicja czwórnika
Czwórnik jest elementem czterozaciskowym, mającym dwie pary uporządkowanych zacisków, z których jedna para jest wejściem a druga para wyjściem Oznaczenie czwórnika z zaznaczonymi zwrotami prądów i napięć końcówkowych jest przedstawione na rysunku na slajdzie obok. W odniesieniu do wejścia i wyjścia czwórnika musi być spełniony warunek równości prądów:


jak to zaznaczono na rysunku. Sygnały prądu i napięcia po stronie wejściowej oznaczać będziemy ze wskaźnikiem 1, a po stronie wyjściowej – ze wskaźnikiem 2. Przyjmiemy umownie, że oba prądy: na wejściu i wyjściu są zwrócone do prostokąta oznaczającego czwórnik.
W zależności od elementów tworzących obwód, czwórnik może być liniowy (gdy wszystkie elementy obwodu są liniowe) lub nieliniowy. W dalszych rozważaniach ograniczymy się wyłącznie do czwórników liniowych. Czwórnik nazywać będziemy pasywnym, jeśli nie wytwarza energii a jedynie pobiera ją ze źródła zasilającego i przetwarza w określony sposób. Czwórnik złożony z samych elementów pasywnych , , i jest zawsze czwórnikiem pasywnym. Czwórnik pasywny jest zdolny do gromadzenia i rozpraszania energii pobranej ze źródła, może ją również oddawać na zewnątrz, jednak w dowolnej chwili czasowej energia ta nie może przewyższać energii pobranej. Czwórnik, który nie spełnia powyższych warunków jest czwórnikiem aktywnym (generatorem energii).
|
|
Jako przykład wyznaczymy opis czwórnika przedstawionego na rysunku na slajdzie 6. Czwórnik ten nosi nazwę czwórnika typu i jest jedną z najpopularniejszych struktur czwórnikowych.
Rozwiązanie
Z prawa napięciowego i prądowego Kirchhoffa zastosowanego do obwodu z rysunku można napisać następujące równania


Po podstawieniu równania pierwszego do drugiego otrzymuje się

Jeśli jako opis macierzowy przyjmiemy równanie łańcuchowe to zależności określające prąd wejściowy i napięcie wejściowe w funkcji prądu i napięcia wyjściowego można zapisać w postaci

Macierz łańcuchowa dana jest więc wzorem

Jeśli jako opis macierzowy przyjmiemy równanie impedancyjne, wówczas z przetworzenia równania łańcuchowego otrzymujemy

Macierz impedancyjna dana jest więc w postaci

Jest to macierz symetryczna, która jest równa macierzy oczkowej obwodu tworzącego analizowany czwórnik.
|
|
Wyznaczyć wyrażenie na transmitancję napięciową i impedancję wejściową czwórnika z poprzedniego przykładu.
Rozwiązanie
Macierz łańcuchowa czwórnika ma postać

Transmitancja napięciowa w stanie jałowym na wyjściu jest więc równa

Wobec braku obciążenia czwórnika przez impedancję nie przepływa prąd, stąd całe napięcie wyjściowe pochodzi z impedancji poprzecznej (dzielnik impedancyjny).
Impedancja wejściowa czwórnika przy obciążeniu bramy wyjściowej impedancją na podstawie wzoru jest równa

Jest ona funkcją wszystkich parametrów układu oraz impedancji obciążenia.
|
|
Dwa czwórniki są połączone szeregowo, jeśli spełnione są warunki:
- prąd wejściowy jednego czwórnika jest równy prądowi wejściowemu drugiego a prąd wyjściowy jednego czwórnika jest równy prądowi wyjściowemu drugiego
- napięcie wejściowe (wyjściowe) połączenia jest równe sumie napięć wejściowych (wyjściowych) każdego czwórnika.
Na rysunku obok przedstawiono układ dwu czwórników połączonych szeregowo, spełniający powyższe warunki.
Łatwo jest pokazać, że w połączeniu szeregowym czwórników macierz impedancyjna połączenia jest równa sumie macierzy impedancyjnych każdego czwórnika. Oznacza to, że

Przy większej liczbie czwórników połączonych szeregowo macierz impedancyjna wypadkowa jest równa sumie macierzy impedancyjnych wszystkich czwórników występujących w połączeniu.

Kolejność sumowania macierzy impedancyjnych nie odgrywa żadnej roli.
|
|
Dwa czwórniki są połączone równolegle, jeśli spełnione są warunki:
- napięcie wejściowe każdego czwórnika jest takie samo, podobnie napięcie wyjściowe
- prąd wejściowy (wyjściowy) połączenia jest równy sumie prądów wejściowych (wyjściowych) każdego czwórnika.
Ponadto w tym przypadku należy zapewnić spełnienie warunków regularności połączenia zdefiniowanych odpowiednią równością prądów.
Na rysunku obok przedstawiono układ dwu czwórników połączonych równolegle, spełniający powyższe warunki.
Łatwo jest pokazać, że w połączeniu równoległym czwórników macierz admitancyjna połączenia jest równa sumie macierzy admitancyjnych każdego czwórnika. Oznacza to, że

Przy większej liczbie czwórników połączonych równolegle macierz admitancyjna wypadkowa jest równa sumie macierzy admitancyjnych wszystkich czwórników występujących w połączeniu.

Kolejność sumowania macierzy admitancyjnych nie odgrywa żadnej roli.
|
|
Dwa czwórniki są połączone szeregowo-równolegle, jeśli spełnione są warunki:
- prąd wejściowy każdego czwórnika jest taki sam a napięcie wejściowe połączenia jest równe sumie napięć wejściowych każdego czwórnika
- prąd wyjściowy połączenia jest równy sumie prądów wyjściowych każdego czwórnika a napięcie wyjściowe obu czwórników jest takie samo.
Ponadto w tym przypadku należy zapewnić spełnienie warunku regularności połączenia zdefiniowanego odpowiednią równością prądów.
Na rysunku obok przedstawiono układ dwu czwórników połączonych szeregowo-równolegle (szeregowo po stronie zacisków wejściowych i równolegle po stronie zacisków wyjściowych), spełniający powyższe warunki.
Łatwo jest pokazać, że w połączeniu szeregowo-równoległym czwórników macierz hybrydowa połączenia jest równa sumie macierzy hybrydowych każdego czwórnika. Oznacza to, że

Przy większej liczbie czwórników połączonych szeregowo-równolegle macierz hybrydowa , wypadkowa dla całego połączenia jest równa sumie macierzy hybrydowych wszystkich czwórników występujących w połączeniu.

Kolejność sumowania macierzy hybrydowych nie odgrywa żadnej roli.
|
|
Dwa czwórniki są połączone równolegle-szeregowo, jeśli spełnione są warunki:
- napięcie wejściowe każdego czwórnika jest takie samo a prąd wejściowy połączenia jest równy sumie prądów wejściowych każdego czwórnika
- prąd wyjściowy każdego czwórnika jest taki sam a napięcie wyjściowe połączenia jest równe sumie napięć wyjściowych każdego z nich.
Ponadto w tym przypadku należy zapewnić spełnienie warunku regularności połączenia zdefiniowanego odpowiednią równością prądów.
Na rysunku obok przedstawiono układ dwu czwórników połączonych równolegle-szeregowo (równolegle po stronie zacisków wejściowych i szeregowo po stronie zacisków wyjściowych), spełniający powyższe warunki.
Łatwo jest pokazać, że w połączeniu równolegle-szeregowym czwórników macierz hybrydowa odwrotna połączenia jest równa sumie macierzy hybrydowych każdego czwórnika. Oznacza to, że

Przy większej liczbie czwórników połączonych równolegle-szeregowo macierz hybrydowa odwrotna , wypadkowa dla całego połączenia jest równa sumie macierzy hybrydowych wszystkich czwórników występujących w połączeniu.

Kolejność sumowania macierzy nie odgrywa żadnej roli.
|
Zadania sprawdzjące
Zadanie 10.1
Wyznaczyć macierzowy opis czwórnikowy czwórnika typu
o strukturze podanej na rysunku poniżej.
Rozwiązanie
Układ równań Kirchhoffa opisujących obwód



Równania czwórnikowe


Macierz admitancyjna

Zadanie 10.2
Wyznaczyć macierz łańcuchową czwórnika odpowiadającego obwodowi z rysunku poniżej. Określić na tej podstawie transmitancję napięciową układu.
Rozwiązanie
Z równań Kirchhoffa dla obwodu otrzymuje się


Opis łańcuchowy czwórnika

Transmitancja napięciowa określana przy założeniu
jest równa
